Во август, Ронен Бар, шеф на израелската безбедносна служба Шин Бет, испрати значајно писмо до премиерот Бенјамин Нетанјаху и членовите на кабинетот. Иако не привлече големо внимание, писмото ја допре самата суштина на кризата што го снајде Израел по нападот на Хамас на 7 октомври 2023 година.
Бар предупреди на растечкото насилство од страна на израелските доселеници врз Палестинците на окупираниот Западен Брег, што тој го нарече „еврејски тероризам“. Според него, оваа појава претставува закана за „националната безбедност на Израел“ и „голема дамка за јудаизмот“. Тој опиша како екстремните доселеници, познати како „млади од ридовите“, не само што се судираат со Палестинците, туку и ги напаѓаат израелските безбедносни сили – со поддршка на високи владини претставници. Бар истакна дека овие милиции преминале од избегнување конфронтации со безбедносните сили до отворање напади врз нив, со поддршка на одредени претставници на власта.
Иако вниманието на јавноста беше насочено кон Газа, а потоа и кон ескалацијата на конфликтот во Либан и нападите од Иран, ситуацијата на Западниот Брег ескалира по 7 октомври. Обединетите нации регистрираа над 1.400 инциденти на насилство меѓу доселениците, вклучително и вандализам, палење и употреба на огнено оружје, што резултираше со повреди, материјална штета и раселување на 1.600 Палестинци. Овие напади претставуваат значително зголемување во споредба со веќе рекордната насилна година од 2023 година. Предупредувањето на Барс дојде додека израелските претставници од Министерството за одбрана и Израелските одбранбени сили (ИДФ) изразија загриженост дека Западниот Брег е на работ на експлозија што може да резултира со стотици израелски жртви во нов конфликт на повеќе фронтови.
Политиките што Израел ги спроведува на Западниот Брег имаат пошироки последици кои го надминуваат прашањето за палестинскиот народ. Конфликтот меѓу израелскиот безбедносен апарат и екстремната десница поддржана од доселениците не се однесува само на употребата на сила во Газа или евентуалниот крај на окупацијата на Западниот Брег. Тоа е борба за самата безбедност на Израел и неговиот идентитет. Израел се соочува со избор: да ги послуша предупредувањата на своите безбедносни функционери како Бар или да се води од екстремно десничарската идеологија, што би довело до дополнително крвопролевање, загрозување на меѓународниот углед на земјата и нејзина изолација. Оваа битка во голема мера ќе ја дефинира иднината на израелската политика и безбедност.
Расколот на Израел
Линијата на поделба меѓу израелскиот безбедносен естаблишмент и екстремната десница може да се проследи наназад до инцидентот во 2016 година, кога војникот Елор Азарија уби ранет палестински напаѓач во Хеброн, кој повеќе не претставуваше закана. Десничарските политичари, вклучително и премиерот Нетанјаху, излегоа во негова одбрана и повикаа на негово помилување, спротивно на изјавата на началникот на Генералштабот Гади Ајзенкот во тоа време дека дејствијата на Азарија биле против воените норми на израелските одбранбени сили (ИДФ). Случајот откри се поголема поделба меѓу војската и политичката елита, но и зголеменото влијание на движењето на доселениците во израелската политика. Азарија првично беше обвинет за убиство, но казната му беше сменета во убиство од небрежност, за што одлежа девет месеци затвор.
Високи безбедносни функционери предупредуваат дека делови од политичката десница на Израел дејствуваат против интересите на земјата. Меѓу нив се Безалел Смотрич, радикалниот министер за финансии кој ги контролира цивилните работи на Западниот Брег и Итамар Бен-Гвир, министер задолжен за полицијата, познат по неговата поддршка на еврејските терористички групи и осудите за поттикнување расизам. И двајцата живеат во населби на Западниот Брег и промовираат анексија на територијата, а по 7 октомври 2023 година се залагаа за повторно населување на Газа со Евреи. Бен-Гвир повика на разрешување на шефот на Шин Бет, Ронен Бар и министерот за одбрана Јоав Галант, обвинувајќи ги за неуспехот да го спречат нападот на 7 октомври и да ги поддржат преговорите за ослободување на заложниците.
Конфликтот меѓу екстремната десница и безбедносниот естаблишмент стана без преседан. Раздорот е поврзан со обидот на Нетанјаху да остане на власт, потпирајќи се на екстремната десница и префрлајќи ја вината за нападот на 7 октомври на војската и разузнавачкиот апарат, истовремено негирајќи ја одговорноста. Тој одбива да воспостави независна истрага за нападот на Хамас, повеќе од една година подоцна. Зад политиката на обвинување се крие фундаменталниот јаз меѓу идеолозите, кои сакаат да ја официјализираат израелската контрола врз окупираните територии, и безбедносните службеници, кои секојдневно се вклучени во операциите за обезбедување на безбедноста на Израел.
Воениот естаблишмент, традиционално поврзан со секуларните и либерално-демократските вредности, се обидува да зачува барем привид на владеење на правото. Спротивно на тоа, десничарските лидери стануваат сè понепријателски настроени кон војската – извонреден пресврт во земја каде што војската долго време е светилиште и клучен столб на безбедноста. Во овој момент, израелската армија се соочува со најдолгиот и најкомплексниот конфликт од основањето на Израел во 1948 година.
Конфликтот меѓу израелската десница и безбедносниот естаблишмент не е само за амбициите на крајната десница на Западниот Брег, туку и за дилемата за иднината на Газа. Министерот за одбрана Јоав Галант и безбедносните службеници, кои работат со администрацијата на Бајден, со месеци ги туркаа договорите за заложници и прекин на огнот. Галант дури и јавно го критикуваше премиерот Нетанјаху што не понуди стратегија за замена на владеењето на Хамас во Газа, нарекувајќи ја неговата идеја за „тотална победа“ „реторичка глупост“, што предизвика остар одговор од премиерот.
Овој конфликт не е нов; во март 2023 година, Галант предупреди дека предложените промени во судството, што доведе многу резервисти да се закануваат со бојкот, ќе ја загрозат националната безбедност. Нетанјаху потоа го отпушти Галант, но подоцна ја смени одлуката поради масовните протести.
Kонфликтот меѓу екстремната десница и безбедносниот естаблишмент кулминираше во септември, кога владата одлучи да им дозволи на израелските трупи да останат во коридорот Филаделфија, стратешки појас меѓу Газа и Египет, и покрај противењето на Хамас и Египет. Многумина ова го протолкуваа како обид на Нетанјаху да го блокира договорот за прекин на огнот со цел да ја одржи поддршката на екстремната десница. Додека десницата се залага за продолжување на војната и планира да ги врати доселениците во Газа, Галант и военото раководство инсистираат да се повлечат од тој коридор, со можност за повторно окупирање доколку е потребно.
Овие недоразбирања дополнително се влошија по егзекуцијата на шестмина израелски заложници од страна на Хамас, што предизвика масовни протести низ Израел и барања за итен договор за ослободување на заложниците. Протестите кулминираа со штрајкови и демонстрации, а на улиците само во Тел Авив излегоа половина милион луѓе.
Покрај конфликтот околу Газа, дополнителна точка на напнатост е статусот на Ерусалим, особено Светиот комплекс каде се наоѓаат џамијата Ал Акса и планината на храмот. Бен-Гвир, министерот за национална безбедност, охрабрува повеќе Евреи да се молат на местото, што предизвика сериозни конфликти во минатото. Безбедносниот естаблишмент го гледа ова како опасна провокација која ги разгорува Палестинците и го иритира Јордан и поширокиот муслимански свет. Екстремната десница, предводена од месијанското движење, сака да ја преземе контролата врз целиот комплекс, со цел да го обнови храмот и повторно да воведе ритуално жртвување на животни, што се заканува дополнително да го дестабилизира регионот.
Иако ситуацијата на Западниот Брег се влошува, конфликтот меѓу екстремната десница и воениот естаблишмент не стивнува. Израел им забрани на околу 150.000 Палестинци од Западниот Брег да работат во земјата, додека министерот Смотрич ги задржува даночните приходи што Израел ги собира во име на палестинската управа, сериозно загрозувајќи ја палестинската економија и зголемувајќи го ризикот од нови конфликти. Безбедносните претставници залудно апелираат владата да ги ослободи тие средства и да ги обнови работните дозволи за Палестинците за да ги намалат тензиите, додека екстремната десница врши притисок за понатамошна дестабилизација и потенцијална анексија на териториите.
Владата на Израел го игнорира притисокот
Владата не ги слуша ниту безбедносните естаблишменти ниту демонстрантите, потпирајќи се на солидна поддршка што го фаворизира нивниот пристап кон Западниот Брег и војна на повеќе фронтови. Клучното прашање е дали надворешниот притисок може да го принуди Нетанјаху да го промени курсот. Речиси безусловната поддршка на Вашингтон за Израел, дури и со проширување на населбите, создава чувство на неказнивост кај тврдокорните доселеници, кои добиваат се поголемо влијание во израелската политика.
Соединетите Американски Држави почнаа да ги санкционираат насилните доселеници, но сè уште не ги разделија Бен-Гвир и Смотрич или ентитетите поврзани со проектот за населување. Исто така, Вашингтон не постави сериозни ограничувања за испорака на оружје за Израел, што може да заврши во рацете на доселениците.
Останува нејасно дали построгите мерки на САД би можеле да влијаат на израелската политика. Дури и под притисок, Нетанјаху најверојатно ќе се потпре на крајната десница, со оглед на усогласеноста на израелското општество со неговите ставови за Палестинците. Сепак, делумната тензија со Вашингтон може да влијае на способноста на Израел да води војна. Поцврстиот став на Америка јасно ќе покаже на која страна е подготвена да заземе во конфликтот меѓу експанзионистичката крајна десница и попрагматичен безбедносен пристап.
Во моментов, ескалацијата на војната во Либан ја маскира поделбата околу Западниот Брег, но тие разлики се критични. Доколку победи екстремната десница, што се чини веројатно, Израел ќе продолжи да ги исклучува Палестинците и да гради нови населби, што ќе доведе до постепена анексија. Оваа траекторија гарантира иднина на насилство и нестабилност, а триумфот на тврдокорните би можел да значи катастрофа за Израел, дополнително отфрлајќи ги кревките механизми на демократијата.
