Претседателката Гордана Сиљановска-Давкова во Венеција се обрати на свеченото одбележување на 35-годишнината од основањето на Европската комисија за демократија преку право (Венецијанската комисија), советодавно тело на Советот на Европа.
За претседателката одбележувањето на 35-годишнината, не е само свечен чин, туку нејзино враќање дома, како професорка по уставно право, поранешна членка на комисијата и како претседателка на држава којашто во сложениот процес на демократска транзиција и консолидација добила помош од Венецијанската Комисија.
Таа се заблагодари за укажаната доверба и самата да учествува во обликувањето на демократските приказни на земјите од Централна и Источна Европа.
Според неа, независноста, експертизата и човечноста во работата, ја прават комисијата уникатно тело, коешто не е само збир на правни умови, туку и жива совест на уставната демократија.
За претседателката, најсилната страна на Комисијата била и е способноста да гради мостови меѓу истокот и западот, северот и југот, меѓу теоријата и праксата, меѓу правото и самиот живот.
На еминентниот собир, во присуство на претседателот на Италијанската Република, Серџо Матарела, обраќања имаа претседателката на Република Молдавија, Маја Санду, генералниот секретар на Советот на Европа, Ален Берсе, претседателката на Венецијанската комисија, Клер Бази Малори и потпретседателот на Советот на министри и министер за надворешни работи и меѓународна соработка на Италија, Антонио Тајани. За лекциите од транзициите, актуелните предизвици од назадувањето и нашата заложба за иднината говореа Егилс Левиц, поранешен претседател на Република Латвија, Клифтон Грима, министер за образование, спорт, млади, истражување и иновации на Малта, во име на претседавањето на Малта со Комитетот на министри на Советот на Европа, Теодорос Русопулос, претседател на Парламентарното собрание на Советот на Европа, Марк Кулс, претседател на Конгресот на локални и регионални власти на Советот на Европа, Ивана Јелиќ, потпретседалка на ЕСЧП и Мајкл О’Флаерти, комесар за човекови права на Советот на Европа. Воведно обраќање имаше градоначалникот на Венеција, Луиџи Бруњаро.
Во продолжение е интегралниот текст од обраќањето на претседателката.
Ваша Екселенцијо, господине Серџо Матарела,
Почитувана претседателке на Венецијанската комисија, г-ѓа Клер Бази Малори,
Почитуван генерален секретар на Советот на Европа, г. Ален Берсе,
Почитувани членови на Венецијанската комисија,
Дами и господа,
Со огромна чест и длабока благодарност стојам пред вас денес, на 35-годишнината од Венецијанската комисија. За мене, ова не е само комеморација на една институција, туку враќање дома. Ви се обраќам како професор по уставно право, поранешен член на ова истакнато тело и како претседател кој директно ја искусил комплексноста на демократската транзиција. Исто така, зборувам како некој чија демократска приказна Комисијата помогнала да се обликува и кој, пак, имал привилегија да ги обликува другите.
Кога Венецијанската комисија беше основана во 1990 година, светот беше на раскрсница. Многумина од нас ја паметат демократската транзиција како хибриден и контрадикторен период во кој влеговме како „lupus in fabula”. Уставната фаза низ која минуваа пост-комунистичките земји во текот на првата половина од 1990-тите беше наречена од некои автори „уставна револуција”. Во рок од неколку години, беа донесени 18 нови устави. Новиот устав станува инструмент на новиот, демократски консензус. Старите демократии ја понудија својата помош преку основањето на Европската комисија за демократија преку правото (Венецијанска комисија). Комисијата започна како заедница од осумнаесет земји, обединети од надеж, неопходност и длабока верба во правото како мост кон мир.
Денес, тој круг се прошири на шеесет и еден член. Семејството порасна, а со тоа и неговата должност. Тоа не е само консултативно тело кое дава мислења за устави и закони, туку компетентен советник за уставни прашања, чувар на владеењето на правото, медијатор во време на длабока поделба и придружник на народите кои го бараат својот демократски пат.
Со текот на времето, размислував за тоа што ја прави оваа Комисија исклучително трајна. Мојот заклучок е едноставен, но моќен: нејзината сила е во довербата. Државите се обраќаат до Комисијата не само за правна експертиза, туку и за уверување дека не се сами, дека постои партнер кој слуша, критикува, предлага и потсетува дека демократијата може да биде и исклучително отпорна. Напредува само кога се негува со грижа и се прилагодува внимателно на секој уникатен контекст, бидејќи, како што знаеме многу добро, не постои универзален лек.
Земјите на кои им помогнала раскажуваат фасцинантни приказни за трансформацијата. Многумина ги започнале своите патувања обележани со лузни од конфликти или ослабени од авторитарното наследство. Сепак, преку секое мислење, студија, amicus curiae, кодекс на добра пракса или компилација, се вкоренила тивка, но моќна трансформација.
Во текот на изминатите три децении, Венецијанската комисија ја стекна својата репутација како еден од најавторитетните гласови во светот за конституционализмот и демократијата. Од нејзиното создавање од визионерска група европски држави до нејзиното глобално проширување, прерасна во вистинска заедница на нации обединети од заеднички вредности: почитување на владеењето на правото, основните права и слободи, демократијата.
Во својата суштина, Комисијата ги обединува водечките уставни експерти, судии и научници од целиот свет; поединци посветени на начелата што го одржуваат демократскиот живот. Преку нивната посветеност и независност, Венецијанската комисија продолжува да им нуди насоки на земјите и меѓународните организации, потврдувајќи дека уставите и законите остануваат усогласени со идеалите на демократијата. Таа е, без сомнение, добротвор.
Придонесот на Комисијата кон глобалниот конституционализам не може да се прецени. Преку својата работа, таа промовира трајни принципи како што се поделбата на власта, одговорноста на носителите на јавни функции, контролата и рамнотежата и солидарноста. Ова не се апстрактни поими, тие се жива основа на заедничкото уставно наследство на Европа, кое Комисијата неуморно се стреми да го зачува и зајакне.
Едно од нејзините значајни достигнувања е Контролната листа за владеење на правото, усвоена во јуни 2016 година. Овој револуционерен документ стана компас за оценување на состојбата на владеењето на правото ширум светот. Всушност, како што е наведено во Преамбулата на Статутот на Советот на Европа, владеењето на правото, заедно со индивидуалната слобода и политичката слобода, претставува еден од трите основни принципи на секоја вистинска демократија.
Мислењата на Комисијата, иако не се обврзувачки, носат огромен морален и експертски авторитет. Тие припаѓаат на доменот на „мекото право”, но нивното влијание честопати резонира подлабоко од формалните обврски. Како што знаеме, меките инструменти не само што можат да го надополнат тврдото право, туку и да ја зголемат неговата ефикасност.
Нејзиното влијание сега се протега надвор од Европа, од Централна Азија до Јужна Америка и Јужниот Медитеран, преку поддршката на судските реформи, уставното правосудство и демократските транзиции. Уште повеќе, Комисијата стана глобален светилник на уставните правила.
Сепак, и покрај тоа што сме собрани денес да го прославиме ова богато наследство, мора да се соочиме и со предизвиците на нашето време.
Живееме во ера на неизвесност, на дезинформации и поларизација, каде што недостатокот на доверба во институциите ги загрозува дури и најцврсто воспоставените системи и каде што популизмот честопати се стреми дополнително да ја еродира таа доверба. Повторно сме сведоци на тестирање на уставната отпорност: од притисоци врз судската независност, до манипулација со изборните процеси, до слабеење на самиот демократски дискурс.
Овие предизвици ја повикуваат Венецијанската комисија да се прилагоди без да ја изгуби својата суштина. Нашата задача е да ја браниме уставната демократија не само преку правни инструменти, туку и преку обновен дијалог, образование и пример.
Мораме повторно да потврдиме дека владеењето на правото не е пречка за напредок, како што некои сакаат да претстават, туку нејзин предуслов.
Мора да осигураме дека плодовите од нашата работа се претвораат во придобивки за граѓаните, не само за владите.
Исто така, мора да ја продлабочиме нашата соработка со младите, академските кругови и граѓанското општество, оние кои го носат факелот на демократските вредности во иднината.
Најсилната страна на Комисијата отсекогаш била нејзината способност да гради мостови меѓу истокот и западот, северот и југот, меѓу теоријата и праксата, меѓу правото и самиот живот. Во време на поделби, оваа мисија за градење мостови никогаш не била поважна.
Мислењата на Венецијанската комисија денес ги обликуваат не само активностите на Советот на Европа и Европскиот суд за човекови права, туку и јуриспруденцијата на Европската Унија и работата на меѓународните институции низ целиот свет. Ваквото сеопфатно влијание го одразува длабокото почитување кое што Комисијата го ужива и довербата која продолжува да ја инспирира.
Пријатели, кога се роди Венецијанската комисија, таа се засноваше на верба: верба во правото, верба во дијалогот и верба во демократијата. Таа верба нè води со децении. Како и да е, вербата, сама по себе, никогаш не е доволна. Мора постојано да се обновува преку нашата работа, нашата храброст и нашето сочувство.
Затоа, додека ја одбележуваме оваа годишнина, да се потсетиме што ја прави оваа институција единствена: нејзината независност, нејзината експертиза и нејзината човечност. Венецијанската комисија не е само тело на правни умови; таа е жива совест на уставната демократија.
Нека оваа прослава не биде само размислување за минатото, туку и повик кон иднината, иднина во која Венецијанската комисија, мојата Комисија, продолжува да свети како светилник на интегритет, мудрост и надеж.
Тоа, дами и господа, е вистинското наследство и ветување на кое истрајува оваа ценета институција која ќе продолжи со правната војна против владеењето на човекот.
