Отворен 7. Интернационален литературен фестивал „Про-За Балкан“

Беше еднаш во Скопје – вака симболично во духот на добро раскажување синоќа во Даут-пашиниот амам беше отворен 7. Интернационален литературен фестивал „Про-За Балкан“. Амбасадори, културни аташеи, писатели, љубители на пишаниот збор беа дел од публиката, која имаше ретка можност на едно место да види толку големи имиња од балканската литература.

Маса која тежи од автори врвни во своите земји, но и преведувани на многу јазици, меѓу кои и на македонски, беше заедничкиот заклучок на публиката. На наша голема чест, рамо до рамо ги имавме бугарскиот автор Алек Попов, годинашен добитник на наградата „Прозарт“ за авторски придонес кон развојот на книжевноста на Балканот, и српскиот автор Светислав Басара, кој лани беше лауреат на истата награда, но од здравствени причини не можеше да дојде.

Низ кратки претставувања на секој од гостите, публиката дозна повеќе за нивните дела, стилот на пишување, односно што е тоа што ги прави оригинални. Гости на фестивалот, годинава, покрај Попов и Басара, се Теофил Панчиќ од Србија, Јагода Михајловска-Георгиева, Једрт Лапух Малежич од Словенија, Тарик Туфан од Турција, Ивица Пртењача од Хрватска. За нивните дела зборуваа: Ермис Лафазановски, Владимир Јанковски и Александар Прокопиев. Фестивалот го отвори Дејан Трајкоски, директор на „Про-За Балкан“, кој ги поздрави гостите писатели со „Беше еднаш во Скопје“, алудирајќи на филмот „Беше еднаш во Анадолија“ од Нури Билге Џејлан, чиј сценарист Ерџан Кесал токму денеска ќе биде гостин на фестивалот.

 

Прокопиев го претстави Басара истакнувајќи дека во неговите последни книги препознава некој друг Басара, различен од авторот на „Фама за велосипедистите“.

,,Јас не покажувам отпор во пишувањето, туку повеќе би рекол дека станува збор за напад, оти отпорот изгледа некако пасивно. Во сите фази на моето пишување настапувам инвазивно и агресивно на еден рафиниран начин, најмногу со помош на иронија, гротеска, а не со груби зборови. Против сите стереотипи и полуживи ентитети и менталитети какви што владеат кај нас, мислам дека е најдобро да се користи гротеска за да го отсликате тоа. Не можете тоа да го реконструирате рационално”, истакна Басара.

На прашањето дали уметноста може да го промени општеството, тој вели:,,Уметноста не служи за да го смени општеството. Литературата може да го промени поединецот, мене лично ме промени. Ја прочитав „Сто години самотија“ и мислам дека таа книга ме наведе да тргнам на авантура со пишувањето.

Прокопиев го претстави и лауреатот годинава, Алек Попов. Токму Прокопиев е преведувач на неговиот роман „Мисија Лондон“, како и на последниот „Сестри Палавееви“.
Попов истакна дека не може да се научи да се пишува хумор и додаде:,,Во хуморот има една пакост. Како мал бев како зевзек, односно сакав да ги ставам луѓето во некоја непријатна ситуација и тоа да биде смешно. Мене не ми е целта да пишувам смешно, ама така се случува. Добрата сатира е насочена кон силните, а не кон слабите. Ако е насочена кон слабите, тогаш таа преминува во снобизам. Тоа е мојот прост рецепт во пишувањето и тоа, се разбира, е поврзано со многу непријатности. Фабулата ми е многу важна. Тешко е да се разбере што е дејствие во книга или на филм. Јас не сакам само да редам зборови, мене ми се поинтересни релациите меѓу карактерите и дејствата. Затоа „Сестри Палавееви“ има филмска структура”, истакна Попов.

Лафазановски го претстави еден од најпознатите и контроверзни писатели во Србија, Панчиќ. Блескаво и субверзивно име во српската книжевност, новинарство. Голем поборник за човековите права, во неговите книги на еден особено фантастичен начин ѝ се обраќа на јавноста не само во Србија, туку и пошироко. Тој е роден во Скопје.

Би го сместил во групата со писатели што немаат влакна на јазикот, слично како Милјенко Јерговиќ, кој лани беше гостин на фестивалот, и Иван Чоловиќ, рече Лафазановски.
На прашањето што во последните 18 години се сменило на Балканот, од издавањето на неговиот прв роман, Панчиќ вели:,,На ова прашање ќе одговорам со песимизам, иако сакав да кажам нешто убаво. Првите години на 21 век поточно беа години на оптимизам, поминаа 90-тите, поминаа диктатурите, авторитарните власти и мислевме дека работите ќе одат само на подобро и дека не може да биде полошо. Ние сега гледаме големо враќање на националистичките сили. Општествата главно отидоа еден чекор напред, три чекори наназад. Ми велат дека сум контроверзен затоа што на луѓето им велев да не убиваат. Ако е тоа контроверзно, тогаш нека бидам таков”, вели Панчиќ.

Словенечката авторка Једрт Лапух Малежич, покрај тоа што се занимава со кратки раскази, пишува и роман. На македонски јазик е објавена книгата „Воени бои“. Станува збор за раскази во кои авторката ги тематизира односите главно од ЛГБТ-заедницата во Словенија. Таа се пошегува дека ќе се обрати на југословенско есперанто.

,,Да не ги ставев овие ликови во обични ситуации, не би била целосно искрена. Во Словенија има долга традиција на ЛГБТ-писателки, кои пишуваат за себе. Со моите дела сакам публиката да сфати колку на тие луѓе им е тешко да се прифатат. Тоа е битка” – вели Малежич.

Тарик Туфан е еден од најпродаваните автори во Турција. Тој не ја криеше радоста што е гостин на фестивалот. ,,Има две вистини, едната е реалноста од сопствениот живот, а другата – од книжевноста. Порано романите го имитираа животот. Но, денес човекот го имитира романот. Големите писатели буквално изградија нов живот и литературата е повистинита. Зошто имаме потреба од создавање нова вистина? Затоа што тешкотиите од секојдневниот живот нè стегаат во грлото, а литературата претставува начин на ослободување и создава нова реалност и во нашиот личен живот. Живата вистина е најголемиот затвор на човекот, а книжевноста е бегство од тој затвор”, вели Туфан.

Претставувајќи ја нашата писателка Михајловска-Георгиева, Јанковски рече дека е едно од интригантните имиња на нашата литературна сцена и не се плаши секогаш да го каже своето мислење. Таа ги сподели своите искуства при патувањата од кои се родија и неколку нејзини романи.

,,Надворешните и внатрешните патувања за мене се слични. Трагаме во нас, а кога патуваме, откриваме нешто за себе. Во Мумбај бевме за наш заеднички пријател да купи бубрег. Многу се вознемирувам кога зборувам на оваа тема. Мислам дека ние не знаеме што е вистина, што не е, реалноста ние си ја правиме, јас барем така го живеам животот. Реакциите од типот што е морално или не, дали е морално да се купат органи, паѓа во вода. За мене ништо не е црно-бело и треба да бидеме поотворени кога нешто им се случува на блиските”, рече Михајловска-Георгиева.

Независниот хрватски писател Ивица Пртењача е познат поет во Хрватска, а кај нас е преведена неговата книга „Суровост“, како и двата романа „Брдо“ и „Добро е, убаво е“. Лафазановски го праша Пртењача што е добро, а што е убаво за него. ,,Тоа што е добро е и убаво, а она што е убаво не може да биде убаво ако не е добро”,рече тој. Пртењача дополни дека од сите граѓански занимања, пишувањето е класифицирано како меѓу најзалудните.

Тој почнал со поезија, па продолжил со проза. Рече дека е почестен што е во Скопје.
,,Мојата прва книга песни е објавена во Македонија, ама не можете да ја најдете затоа што беше распродадена. Јас не им ја ни препорачувам на фини луѓе како вас, не на луѓе со слаби срца. Песни почнав да пишувам оти ми требаа. Кога пишувам, се фаќам како сум во непријатна ситуација од која морам да излезам”, рече Пртењача. Со Лафазановски се согласија дека иднината на литературата им припаѓа на жените и дека тие читаат многу повеќе од мажите.

„Про-За Балкан“ продолжува денеска во 17 часот во Турскиот културен центар „Јунус Емре“ каде што ќе се одржи средба „Ерџан Кесал во Скопје!“ со специјалниот гостин на фестивалот Ерџан Кесал, сценарист на антологискиот кански победник од 2011, „Беше еднаш во Анадолија“. Модератори ќе бидат Александар Прокопиев и Дејан Трајкоски.

Два часа подоцна, од 19 часот во ЕУ-инфо центарот ќе се одржи тркалезна маса „Литература, страв, политика“, на која ќе учествуваат гостите писатели и членовите на програмата „Скопје фелоушип“. Станува збор за врвни издавачи – Пјер Астие, еден од најпознатите литературни агенти во светот, Бетина Вергетер, уредничка во издавачката куќа „Пол Солнај и Дојтик“ од Виена, и Катја Урбанија од словенечката издавачка куќа „Гога“ ќе се сретнат и со македонски писатели и издавачи и ќе имаат можност да воспостават идни соработки.

Фестивалот „Про-За Балкан“ е поддржан од Министерството за култура, ТРАДУКИ, Делегацијата на ЕУ, Турскиот културен центар „Јунус Емре“, амбасадите на Словенија, Хрватска, Бугарија и на Србија, Бугарскиот културно-информативен центар, Кинотеката, Национална галерија и винарницата „Бовин“.

Треба да знаете
Последни објави