Немаше значителни промени во состојбата со човековите права во Северна Македонија во текот на годината. Значајните прашања поврзани со човековите права вклучуваа извештаи за сериозни ограничувања на слободата на изразување и слободата на медиумите, вклучително и насилство и закани за насилство врз новинари. Владата презеде значајни чекори за идентификување и казнување на службените лица кои извршиле злоупотреби на човековите права, стои во Извештајот на Стејт департментот за човековите права за 2024 година.
Во однос на слободата на медиумите, во Извештајот се наведува дека Уставот предвидува слобода на изразување, вклучително на новинари и други медиуми и оти Владата генерално го почитувала ова право.
-Според медиумите и граѓанските организации, слободата на изразување беше поткопана со тужби против новинари, несоодветно однесување од страна на јавни службеници во нивната интеракција со новинари, прекумерен притисок врз новинарите кои истражуваат корупција, дезинформации, говор на омраза на интернет и социјалните медиуми и самоцензура, се наведува во Извештајот.
Во извештајот се споменува носењето на измените на Законот за аудио-визуелни медиумски услуги за да дозволи рекламирање на кампањи со „висок јавен интерес“ платени од Владата преку комерцијални радиодифузери и се додава дека независните медиумски здруженија изразиле загриженост во врска со измените и го критикувале законот како враќање кон широко распространета корупција во медиумите и клиентелизам.
-Насилството и заканите за насилство врз новинарите беа значајно прашање за човекови права. Здружението на новинари на Македонија (ЗНМ) пријави повеќе инциденти на насилство и вознемирување на новинари, стои во Извештајот и се додава дека ЗНМ забележало зголемување на насилството и вознемирувањето на жени новинарки.
Според ЗНМ и други медиумски организации, продолжува Извештајот, уредничката независност на печатот се соочила со предизвици, додека „Репортери без граници“ во својот годишен извештај од март забележале дека поради силната политичка поларизација, медиумите биле под притисок од властите, политичарите и бизнисмените и на национално и на локално ниво.
Во Извештајот се тврди дека двете најголеми политички партии создале паралелни медиумски системи врз кои го вршеле своето политичко и економско влијание. „Репортери без граници“ забележале дека јавниот радиодифузен сервис немал уредничка и финансиска независност. Во Извештајот се забележува дека онлајн медиумите, иако имале корист од поголема слобода на изразување, се соочиле со дигитални напади и обиди за дискредитација на новинарите.
-Клеветата и навредата биле граѓански прекршоци и таквите закони беа спроведувани. ЗНМ објави дека од 20 септември, четири новинари биле предмет на стратешки судски тужби (SLAPPs) поднесени во текот на годината од Министерството за внатрешни работи, директорот на комерцијалната телевизиска станица Канал 5, членови на религиозни организации, политичари и бизнисмени. Од 2021 година до 17 септември, Здружението на новинари регистрираше 25 кривични пријави за злоупотреба на новинари, се наведува во документот.
Во однос на работничките права, Државниот инспекторат за труд при Министерството за труд не добил никакви жалби во врска со кршење на правото на слобода на здружување на работниците. Сепак, во Извештајот стои дека работниците честопати се плашеле од одмазда и се воздржувале од поднесување директни жалби.
-Владата и работодавачите генерално ја почитуваа слободата на здружување, правото на штрајк и правото на колективно договарање. Синдикатите ја наведоа „исклучувачката“ одредба од законот, која им дозволуваше на работодавачите да отпуштат до 2 проценти од работниците од колективните преговори за време на штрајк. Колективното договарање беше ограничено на синдикати што претставуваат најмалку 20 проценти од вработените, стои во Извештајот.Во однос на безбедноста и заштитата при работа, во Извештајот се констатира дека стандардите за безбедност и здравје при работа (БЗР) генерално беа соодветни за главните индустрии, а работодавачите беа одговорни за проценка на ризиците со кои се соочуваа нивните вработени на работното место. Државниот инспекторат за труд проактивно ги идентификуваше небезбедните услови за работа.
-Работниците имаат законско право да се отстранат од ситуации што го загрозуваат нивното здравје или безбедност без да го загрозат нивното вработување. Сепак, вработените не го користеа секогаш ова право, наводно врз основа на страв од губење на работата поради високата стапка на невработеност. Наводните прекршувања на стандардите за БЗР беа чести во градежниот сектор, иако повеќето несреќи беа поврзани со управување со земјоделски машини, се истакнува во Извештајот.
Во документот на Стејт департментот се оценува дека Владата не ги спроведувала ефикасно законите за минимална плата, прекувремена работа и безбедност и здравје при работа, особено во текстилниот и градежниот сектор и оти ДИТ и Државниот инспекторат за техничка инспекција биле одговорни за спроведување на релевантните закони.
– Некои прекршители не добија никакви казни, а казните за прекршоци не беа соодветни на оние за слични кривични дела како што се измама или небрежност. Бројот на трудови инспектори беше доволен за да се истражат прекршувања на трудовото право, но инспекторите не беа соодветно распределени низ целата земја. Трудовите инспектори имаа овластување да вршат ненајавени инспекции и да покренуваат санкции, но нееднаквата распределба на инспекторите го отежнуваше спроведувањето на усогласеноста, стои во Извештајот.
Во однос на притворите, во извештајот се наведува дека Законот забранува произволно апсење и притвор и предвидува право на секое лице да ја оспори законитоста на неговото апсење или притворање на Суд, како и да добие надомест за незаконско притворање. Владата генерално ги почитуваше овие барања, се заклучува во Извештајот.
– Имаше обвинувања дека полицијата злоупотребувала притвореници и затвореници и употребила прекумерна сила. Владата истражуваше и гонеше по веродостојни тврдења. Одделот за професионални стандарди на Министерството за внатрешни работи објави дека во текот на првите седум месеци од годината одговорил на 37 жалби за прекумерна сила од страна на полициски службеници и потврдил три од жалбите. Специјализираната единица на Обвинителството за организиран криминал и корупција за полиција и затворски чувари ги разгледа кривичните обвинувања за тортура или сурово, нечовечко или понижувачко постапување и казнување од страна на полицијата и затворските чувари, се наведува понатаму.
Во однос на имигрантите, во Извештајот меѓу другото, се наведува дека Владата соработувала со Канцеларијата на Високиот комесар на ОН за бегалци (УНХЦР) и други хуманитарни организации во обезбедувањето заштита и помош на бегалци, баратели на азил, лица без државјанство и лица на кои им е доделена супсидијарна заштита. Натаму се додава дека Законот предвидува доделување азил или статус на бегалец, а Владата има систем за обезбедување заштита на бегалците. На сите лица на кои им е доделена меѓународна заштита имаа пристап до истите услуги за социјална заштита како и државјаните.
-Македонското здружение на млади правници пријави случаи на власти кои враќаат мигранти во соседните земји од каде што влегле (главно Грција, понекогаш Србија) без никаков формален правен процес или соодветна проценка на нивните потреби. Повеќето мигранти доброволно се пријавија да се вратат во Грција, но некои, наводно, биле принудени да се вратат против своја волја и без соодветна постапка. На 31 јули, бројот на лица кои избегале остана многу висок, при што 99 проценти од лицата ја напуштаат земјата веднаш по аплицирањето за азил, според застапниците, стои во Извештајот.
Се потсетува дека во декември 2023 година, Парламентот усвои измени на Законот за странци со кои им се овозможува на сите бегалци од Косово со супсидијарна заштита, вклучително и оние чиј статус претходно престанал, да аплицираат за постојан престој. Невладините организации и застапниците го поздравија усвојувањето на измените како важно достигнување во унапредувањето на решението за бегалците од Косово, од кои многумина пристигнаа во земјата од 1999 година. Овие измени им дадоа на бегалците поедноставен процес за аплицирање за постојан пресој, под услов да не отсуствуваат од земјата повеќе од шест месеци.
