Нуклеарната програма на Иран брзо напредува откако Трамп ги повлече САД од нуклеарниот договор од 2015 година меѓу Техеран и големите сили, со кој се ограничуваа нуклеарните активности во замена за олеснување на санкциите.
Ноќните воени напади на САД, кои според претседателот Доналд Трамп ги „уништија“ главните нуклеарни постројки на Иран, ќе го тестираат ставот дека ваквите напади можат да ја одложат нуклеарната програма, но не и да ја уништат решителноста за поседување атомско оружје.
Бидејќи нуклеарната програма на Иран се прошири и стана пософистицирана во текот на изминатите две децении, многу службеници и нуклеарни експерти предупредија: Можете да ја уништите или онеспособите физичката инфраструктура на нуклеарната програма, но многу е тешко или невозможно да се елиминира знаењето што земјата го стекнала.
Западните сили, вклучувајќи ги и САД, јавно го објавија ова, жалејќи се на „неповратното стекнување знаење“ од страна на Иран преку спроведување активности на кои Западот се спротивставува.
„Самите воени напади не можат да го уништат напредното нуклеарно знаење на Иран“, соопшти Здружението за контрола на оружјето со седиште во Вашингтон по американските напади со масивни бомби што уништуваат бункери врз двата главни подземни постројки за збогатување ураниум на Иран во Натанц и Фордоу.
„Нападите ќе ја уназадат програмата на Иран, но по цена на зајакнување на решеноста на Техеран да ги обнови своите чувствителни нуклеарни активности, а постои и можност земјата да се повлече од Договорот за неширење на нуклеарно оружје и да се движи во насока на вооружување.“
Израел, исто така, соопшти дека убил ирански нуклеарни научници, но малку се знае за учесниците во нуклеарната програма на Иран, а официјалните лица изјавија дека се скептични во врска со сериозниот ефект врз нуклеарното знаење на Иран, дури и ако тоа би можело краткорочно да го забави напредокот.
Западот вели дека нема цивилно оправдување за збогатувањето на ураниум од страна на Иран до степен близок до производство на оружје. Иран вели дека неговите нуклеарни цели се чисто мирни и дека има право да збогатува ураниум колку што сака.
Нуклеарната програма на Иран брзо напредува откако Трамп ги повлече САД од нуклеарниот договор од 2015 година меѓу Техеран и големите сили, со кој се ограничуваа нуклеарните активности во замена за олеснување на санкциите.
По повлекувањето на САД од договорот во 2018 година и повторното воведување на американските санкции, Иран значително ги надмина ограничувањата наметнати со договорот, како што се нивото на чистота до кое може да збогати ураниум и колку може да складира.
Резерви на ураниум
Барем до првите израелски напади врз постројките за збогатување на 13 јуни, Иран збогатуваше ураниум до чистота од 60 проценти, што е стрмен скок на приближно 90 проценти, што е квалитет за бомба, и значително над нивото од 3,67 проценти наметнато со договорот од 2015 година, до кој Иран се придржуваше до една година откако Трамп се повлече.
Според најновиот извештај на Меѓународната агенција за атомска енергија од 31 март, Иран имал доволно ураниум збогатен до чистота од 60 проценти, а доколку продолжи со натамошно збогатување, ќе има материјал за производство на девет нуклеарни бомби, според МААЕ. Дополнителен ураниум има на пониски нивоа од 20 или пет проценти.
Ефектот од нападите на САД и Израел врз нуклеарните постројки на Иран сè уште не е утврден. Заедно со постројките за збогатување ураниум, САД го нападнаа и Исфахан, за кој официјалните лица велат дека под земја содржи голем дел од иранските залихи на високо збогатен ураниум.
Едно од отворените прашања е колку високо збогатен ураниум сè уште има Иран.
Висок ирански извор вчера изјави дека поголемиот дел од високо збогатениот ураниум во фабриката во Фордоу бил преместен на непозната локација пред нападот на САД.
Заменик-министерот за надворешни работи, Казем Гарибабади, минатиот викенд за државната телевизија изјави дека Иран ќе преземе мерки за заштита на нуклеарните материјали и опрема што нема да ги пријави во МААЕ и дека нема да соработува со МААЕ како досега.
Сценарио од Северна Кореја
МААЕ не можеше да врши инспекции во Иран од првите израелски напади пред девет дена, но соопшти дека е во контакт со иранските власти.
Исто така, не е познато што ќе преземе Иран во врска со својата нуклеарна програма. Неговата закана за повлекување од Договорот за неширење на нуклеарно оружје сугерира дека тој е во трка за нуклеарно оружје, и покрај неговите тврдења дека тоа не е негова цел.
Единствената друга земја што објави дека се повлекува од НПТ беше Северна Кореја во 2003 година. Таа ги избрка инспекторите на МААЕ и продолжи да тестира нуклеарно оружје.
„Нашата најголема загриженост е да не завршиме со сценариото од Северна Кореја, каде што овие напади би можеле да ги убедат Иранците дека единствениот начин да се зачува режимот е да се изгради бомба. Никој не ја бомбардира Северна Кореја сега, нели?“ изјави еден европски функционер.
Дури и ако инспекциите продолжат, поради повлекувањето на Трамп во 2018 година, Иран веќе го отстрани дополнителниот надзор на МААЕ договорен во договорот од 2015 година. Ова значи дека агенцијата повеќе не знае колку центрифуги има Иран на непријавени локации.
МААЕ вели дека иако не може да гарантира дека намерите на Иран се целосно мирни, исто така нема веродостојни индикации за координирана програма за нуклеарно оружје.
Израелските и американските напади ги зголемија загриженостите кај дипломатите и другите службеници дека Иран ќе ги користи центрифугите за да изгради таен објект за збогатување ураниум, бидејќи таков објект може да се изгради во релативно мала и незабележлива зграда, како што е магацин.
„Сосема е можно да постојат објекти за збогатување на ураниум за кои не знаеме. Иран е голема земја“, рече западниот функционер, додавајќи дека Иран може да избере да почека.
„Ако Иран почне одново за две години, ќе му бидат потребни само неколку месеци за да се воспостави нова програма и да се врати таму каде што беше вчера.“
Хина
