Во Турција, чајот не е само топол пијалак. Тој е културен код, друштвен симбол, домашна утеха и секојдневна навика што се пренесува од генерација на генерација. Нема специфично време, место или повод за чај – во оваа земја, чајот се пие буквално насекаде и во секое време: во домот, во канцеларијата, на улица, додека шетате, преговарате или едноставно чекате некого.
Не е ни чудо што токму 21 мај – Светскиот ден на чајот, во Турција се одбележува со посебна почит. За Турците, секој ден е ден за чај, но овој датум служи како потсетник дека овој напиток има глобално значење – и како културен симбол и како економска сила.
Историја и традиција
Иако многумина мислат дека кафе е традиционалниот пијалак на Турција, чајот (çay) всушност стана национален симбол во текот на 20 век. По Првата светска војна, кога увозот на кафе станал скап и ограничен, турската влада промовирала чајот како достапна алтернатива. Во 1930-тите започнало организирано одгледување чај во регионот Ризе, покрај Црното Море – област со идеална клима и почва за чајна култура.
Оттогаш, чајот станал неизбежен дел од секојдневието. Тој е дел од секоја социјална интеракција – од добро утро до добра ноќ. Го има во сите домови, канцеларии, пазари и институции. Вистинскиот домаќин никогаш не нуди ништо друго пред да понуди чај.
Чајот како друштвен ритуал
Во Турција, секој муабет почнува и завршува со чај. Тоа е пијалак кој поврзува. Ако сте гости, ќе ви понудат чај пред воопшто да седнете. Ако сте на работа, чајџијата веќе оди од врата до врата со својот метален послужавник. На улиците во Истанбул, Анкара или Измир ќе ги видите познатите „чајџии“ – момчиња или мажи кои со вештина балансираат послужавници полни со тенки стаклени чашки, трчајќи кон своите муштерии.
Во многу места дури постои функција „официјален чајџија“ – лице кое има задача постојано да приготвува и носи чај. Во фризерски салон, додека чекате ред, ќе добиете чај. Кај автомеханичарот – исто. На состаноци, чајот се служи пред да почне разговорот. Секое „да“ и „не“ се изговара со чаша чај в рака.
Како се приготвува турскиот чај?
Турскиот чај се приготвува во специјален двоен чајник наречен „çaydanlık“. Горниот сад се користи за силен концентрат од чај, а долниот – за врела вода. Кога ќе се сервира, секој сам си ја регулира јачината: оние кои сакаат поблаг чај – додаваат повеќе вода, а оние кои сакаат силен – наливаат повеќе од концентратот.
Чајот секогаш се служи во мали, тенки, проѕирни стаклени чаши во форма на цвет од лале, наречени „ince belli“. Обично се пие без млеко, понекогаш со шеќер, но вистинските љубители го пијат чист, без ништо – така се чувствува целосниот вкус на чајот.
Ризе – срцето на турското производство на чај
Главниот регион за производство на чај е Ризе, на североистокот од земјата, покрај Црното Море. Со својата богата, влажна клима и терасовидни планински падини, Ризе произведува над 60% од вкупниот турски чај. Населението таму има длабоко чувство на гордост за својот производ. Според нив, квалитетниот чај не треба ниту шеќер ниту лимон – неговиот вкус е доволен сам по себе.
Чајот и летната жештина – парадокс или мудрост?
Можеби звучи чудно: зошто некој би пиел топол чај додека надвор е 38 степени? Но Турците имаат добри причини. Освен што се работи за навика и културна вредност, постои и физиолошка логика. Топлите пијалаци го стимулираат потењето, а потењето го лади телото. Тоа создава природен ефект на ладење, многу поефикасен од ледени пијалаци, кои често го „шокираат“ организмот и привремено ја намалуваат температурата, но не ја регулираат внатрешната топлина.
Затоа, додека многумина се освежуваат со фрапе или ледено кафе, Турците остануваат верни на својот чај – со потење, но со стил.
Чајот како економија
Покрај што е културен феномен, чајот е и сериозен економски ресурс. Турција е еден од петте најголеми производители на чај во светот и речиси целото производство се троши дома. Тоа значи дека Турците пијат неверојатна количина чај – според некои податоци, повеќе од 1.300 шолји по човек годишно. Во секоја населба, има барем една чајџилница, а многу луѓе заработуваат преку подготовка, сервирање и дистрибуција на чај.
Во Турција, чајот не е само топол пијалак. Тој е начин на живот. Тоа е начин да се поздравите, да се зближите, да се одморите или да размислите. Без разлика дали сте на врвот од некоја истанбулска тераса или во малиот двор на селска куќа во Ризе – чајот е секогаш тука. И секогаш е топол.
А на 21 мај, кога светот го одбележува Светскиот ден на чајот, во Турција сè останува исто – затоа што таму, секој ден е празник на чајот.
